یادی از استاد زریاب خویی
عباس زرياب خويي خلاصه : دكتر عباس زرياب خويي در سال 1298 ه.ش در شهرستان خوي به دنيا آمد. وي بعد از رسيدن به درجه ي اجتهاد براي تكميل تحصيلات خويش وارد دانشگاه الهيات شد و پس از اخذ درجه ي ليسانس به آلمان رفت ، در رشته ي تاريخ و فلسفه از دانشگاه « ماينز » به اخذ درجه ي دكترا نائل آمد . وي سال هاي متمادي در دانشگاه هاي مختلف به تدريس اشتغال داشت. زرياب خويي مدتي نيز با ديره المعارف بزرگ اسلامي و دائره المعارف مصاحب و بنياد دايره المعارف همكاري داشت و مقالاتي را به رشته ي تحرير در آورد . دكتر زرياب خويي در 14 بهمن 1373 فوت نمود.
والدين و انساب : عباس ، فرزند علي مي باشد.
تحصيلات رسمي و حرفه اي : خانواده ي زرياب خويي بنا به رسم آن روزگار ، وي را در پنج سالگي به آموزگار قرآن محل خود سپردند، تا قرآن را فراگيرد. سپس در هفت سالگي او را به دبستاني فرستادند، كه حدفاصل ميان مكتب هاي قديم و مدارس جديد بود. پس از به پايان رسانيدن دوره ي اول سه ساله ي دبيرستان ، وي مجبور به ترك تحصيل شد ، زيرا در آن روزگار در خوي دوره ي دوم دبيرستان وجود نداشت و دانش آموزاني كه مي خواستند و مي توانستند ، بايستي براي ادامه ي تحصيل رهسپار تبريز يا اروميه مي شدند. براي او چنين امكاني فراهم نبود ، اما شوق فراگيري علم كه هميشه در وجودش لبريز بود ، وي را به دنبال تحصيل علوم قديم كشاند و به فراكيري زبان عربي و علوم ديني روي آورد. دكتر زرياب به منظور ادامه ي تحصيل در سال 1316 ه.ش به شهر قم عزيمت نمود. وي در اين شهر از محضر استادان بزرگي بهره گرفت و دروس خارج فقه و اصول و فلسفه را آموخت و در كنار آنها ، به فراگيري علوم اجتماعي و فلسفي و روان شناسي و فقه و اصول اهل سنت و رياضي و زبان فرانسه اشتغال ورزيد. او در سال 1322 ه.ش، پس از اخذ اجازه ي اجتهاد به زادگاه خود بازگشت و آنگاه در سال 1324ه.ش به تهران آمد و دو سه سال بعد در دانشكده معقول و منقول دانشگاه تهران به تحصيل پرداخت و به اخذ درجه ي ليسانس نائل آمد. در سال 1334ه.ش ، بورس مطالعاتي اوقاف هومبولت آلمان غربي كه از مهم ترين بنيادهاي علمي و فرهنگي آلمان غربي بود ، در اختيار او قرار گرفت. حدود پنج سال را در ماينز و فرانكفورت و مونيخ به تحصيل و مطالعه در رشته هاي تاريخ ، علوم و معارف اسلامي ، فلسفه و فرهنگ تطبيقي گذرانيد و سرانجام در رشته ي تاريخ و فلسفه از دانشگاه « ماينز » به اخذ در جه ي دكترا نائل آمد. [ مجله ي نامه ي فرهنگ ، شماره ي 16 ، زمستان 1373 ]
استادان و مربيان : دكتر زرياب خويي ، در طي دوران تحصيلات خود از محضر استاداني چون: حاج شيخ عبدالحسين اعلمي ، حاج ميرزا حسن معروف به مناقب ، آقاسيدصدرالدين صدر ، آقاسيد محمدتقي خوانساري ، آقاسيد محمدحجت كوه كمري ، امام خميني ( ره ) و آيت الله سيد شهاب الدين مرعشي نجفي استفاده نمود. [ مجله ي نامه ي فرهنگ ، شماره ي 16 ، زمستان 1373 ]
زمان و علت فوت : دكتر عباس زرياب خويي در 14 بهمن 1373 ه.ش دار فاني را وداع كرد .[نامه فرهنگ ، شماره 16 ، زمستان 1373]
فعاليتهاي آموزشي : دكتر زرياب ، پس از آنكه در سال 1322 ه.ش به زادگاه خود بازگشت ، مدتي به تدريس در دبيرستان پرداخت. آنگاه پس از بازگشت از كشور آلمان ، هنينگ ايران شناس نامي ، او را براي تدريس فارسي به دانشگاه بركلي كاليفرنيا دعوت كرد و وي از سال 1341 تا 1343 ه.ش در آن دانشگاه به تدريس پرداخت و سپس استاد تاريخ دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران شد. [ مجله ي نامه ي فرهنگ ، شماره ي 16 ، زمستان 1373 ]
ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : دكتر زرياب خويي ، پس از بازگشت از كشور آلمان ، مدتي در كتابخانه ي مجلس سنا به كار مشغول شد. وي از ديرزمان ، عضو انجمن بين المللي شرق شناسي آلمان ، عضو مجمع بين المللي كتيبه هاي ايراني انگلستان ، عضو انجمن فلسفه ، عضو هيئت امناي بنياد فرهنگ ايران ، عضو فرهنگستان تاريخ و عضو بنياد شاهنامه فردوسي بود. وي با استاد مينوي در تصحيح شاهنامه همكاري نزديك داشت و مواد بسياري از دايرة المعارف فارسي زيرنظر استاد مصاحب ، به قلمِ اوست. [ مجله ي نامه ي فرهنگ ، شماره ي 1
سالشمار زندگي دکتر عباس زرياب خويي:
1298- تولد در 22 تيرماه، شهر خوي .
1303- شروع به آموزش قرآن و آموزش کل قرآن طي 2 سال در مکتبخانه .
1305- شروع به تحصيل در مقطع ابتدايي در شهر خوي .
1316- عزيمت به شهر قم و اقامت شش ساله براي تحصيل علم نزد علماي طراز اول قم.
1318- شروع به آموزش درس شرح منظومه حاج ملا هادي نزد امام ( ره ) .
1322- نوشتن و چاپ مقاله با عنوان " اسرار التوحيد في مقامات ابن سعيد " در نشريه فرهنگ ايران زمين .
- بازگشت از قم به خوي بدليل بيماري پدرش .
1324- مهاجرت از خوي به تهران .
1327- نوشتن مقاله با عنوان " صاحب بن عباد در نظر يک مخالف " و چاپ در مجله يغما .
- اشتغال در کتابخانه مجلس شوراي ملي .
- اخذ مدرک ليسانس از دانشکده الهيات دانشگاه تهران .
1328- چاپ مقاله در نشريه دانش با عنوان " کتابخانه مجلس شوراي ملي " .
1329- نوشتن مقاله با عنوان " قصيده اي از ابن سينا " و چاپ در مجله يغما .
1331- نوشتن و چاپ مقاله در مجله مهر با عنوان " يک مناظر درباره احکام نجومي " .
1332- نوشتن مقاله با عنوان " در استماع گمان " در نشريه مهر .
- چاپ مقاله در نشريه سخن با عنوان " کتاب جامع الحکمتين " .
- چاپ مقاله در نشريه سخن با عنوان " رساله در حقيقت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات " .
1333- نوشتن مقاله با عنوان " مخارج الحروف " و چاپ در نشريه سخن .
- چاپ مقاله با عنوان " تاريخ ادبيات در ايران " در نشريه سخن .
- نوشتن و درج مقاله با عنوان "تاريخ مذاهب اسلام يا ترجمه الفرق بين الفرق" در نشريه سخن .
- چاپ مقاله با عنوان " داستان کشته شدن مجدالدين بغدادي " در نشريه يغما .
- چاپ مقاله با عنوان " کتاب تاريخ افرنج از جامع التواريخ " در نشريه سخن .
1334- نوشتن و در ج مقاله با عنوان " مثنوي تحفه العراقين " در نشريه سخن .
- چاپ مقاله با عنوان " مقدمه تحفه الخواطر و زبده النواطر يا تحفه العراقين " در نشريه سخن .
- نوشتن و درج مقاله با عنوان " قنديه " در نشريه سخن .
- ترجمه مقاله از زبان انگليسي و چاپ در نشريه يغما با عنوان " خوارزم قديم يک مملکت افسانه اي " .
- اخذ بورس مطالعه و تحصيل از بنياد هومبولدت واقع در المان غربي .
- شروع به تحصيل بمدت 5 سال در شهرهاي ماينز، فرانکفورت و مونيخ .
1335- ترجمه کتاب تاريخ فلسفه نوشته ويل دورانت از زبان انگليسي ( چاپ دوازدهم 1374 ) .
1337- نوشتن و درج مقاله با عنوان " ديوان عبدالواسع جبلي " در نشريه سخن .
- چاپ مقاله با عنوان " کتاب السموم و دفع مضارها " در نشريه راهنماي کتاب .
- بازگشت به ايران و شروع بکار در کتابخانه مجلس سنا .
1339- درج مقاله در نشريه سخن تحت عنوان " اخلاق محتشمي " .
- نوشتن و درج مقاله با عنوان " ديوان شاه اسماعيل خطائي " در نشريه راهنماي کتاب .
- تدوين رساله دکتري با عنوان " گزارش درباره جانشينان تيمور برگرفته از کتاب تاريخ کبير جعفري " زير نظر پرفسور رويمر و پرفسور شل از ايران شناسان مشهور آلمان .
- اخذ مدرک دکتري در رشته تاريخ و فلسفه از دانشگاه يوهانس گوتنبرگ شهر ماينز .
- شروع به تدريس زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه برکلي کاليفرنيا به دعوت پرفسور هنينگ .
1340- نگارش و چاپ مقاله تحت عنوان " رساله سه اصل " در نشريه راهنماي کتاب .
1341- نگارش و چاپ مقاله تحت عنوان " غرالحکم و دررالکلم " در نشريه راهنماي کتاب .
1343- نوشتن و درج مقاله با عنوان " انتقال علوم يوناني به علم اسلامي " در نشريه راهنماي کتاب .
- انتخاب بعنوان پرفسور دائمي از طرف دانشگاه برکلي و دعوت به همکاري دائمي با دانشگاه برکلي .
1344- ترجمه کتاب لذات فلسفه نوشته ويل دورانت از زبان انگليسي ( چاپ نهم 1374 ) .
- ترجمه مقاله و چاپ در نشريه راهنماي کتاب نوشته گ.ر.ماير با عنوان " کتيبه اورارتو به خط ميخي در ماکو " .
- ترجمه مقاله و چاپ در نشريه راهنماي کتاب نوشته هانس فون مژيک با عنوان " نسخه خطي فارسي بلخي اصطخري " .
- شروع به تدريس در دانشگاه تهران .
1345- نوشتن و چاپ مقاله با عنوان " تفسير قرآن پاک " در نشريه يغما .
1349- نگارش مقاله در يادنامه تقي زاده با عنوان " تقي زاده آنچنانکه من شناختم " .
1350- تاليف کتاب با نام " اطلس تاريخي ايران " .
- درج مقاله با عنوان " تاريخ نگاري بيهقي " در مجله دانشکده ادبيات و علوم انساني دانشگاه مشهد.
- چاپ مقاله با عنوان " چند پاسخ درباره تاريخ ايران " در نشريه فرهنگ و زندگي .
- نوشتن و چاپ مقاله با عنوان " سه نکته درباره رشيدالدين فضل الله " .
- نوشتن و چاپ مقاله با عنوان " مورخان ايران در دوره اسلامي" .
1352- نوشتن مقدمه بر کتاب " فتوحات همايون " نوشته سياقي نظام .
1354- نوشتن کتاب " تاريخ ساسانيان " .
- درج مقاله در نشريه تلاش تحت عنوان " درباره تاريخ و تحقيقات " .
- انجام مصاحبه و درج در نشريه کاوه با تيتر " گفتگو با استاد تاريخ " .
- ترجمه مقاله از زبان آلماني با عنوان " فريتزولف " نوشته هانس شدر و چاپ در نشريه يغما .
- نگارش مقاله با عنوان " نامه هاي موجود از امير کبير " در مورد امير کبير و دارالفنون .
1355- نوشتن مقاله تحت عنوان " فردوسي و طبري " و چاپ مجدد در نشريه يغما در ارديبهشت ماه و نشريه سيمرغ در اسفند ماه همين سال .
- چاپ مقاله با عنوان " درباره کتاب " در نشريه کتاب و کتابخانه .
- نگارش و چاپ مقاله در مورد استاد مينوي با نام " درباره مجتبي مينوي " در نشريه سخن .
1356- نوشتن و درج مقاله در مجله تاريخ تحت عنوان " نام يکي از هفت خاندان بزرگ دوره پارتي و ساساني " .
- چاپ مقاله در نشريه يغما با عنوان " افسانه فتح الحضر در منابع عربي و شاهنامه " .
- نگارش مقاله با عنوان " جامعيت مينوي " پانزده گفتار درباره مجتبي مينوي .
- نگارش و چاپ مقاله با نام " درباره محمد ابراهيم باستاني پاريزي " در نشريه راهنماي کتاب .
1358- ترجمه کتاب " تاريخ ايرانيان و عربها در زمان ساسانيان " نوشته تئودور نولدکه از زبان آلماني .
1360- آغاز همکاري با دايره المعارف تشيع، بنياد دايره المعارف اسلامي و مرکز دايره المعارف بزرگ اسلامي .
1362- چاپ مقاله در نشريه آينده تحت عنوان " سوگند نامه جهان پهلوان " .
1363- نوشتن و چاپ مقاله با عنوان " ديو مسلمان نشود / ديو سليمان نشود " در نشريه آينده .
- چاپ مقاله در نشريه معارف با عنوان " غزالي و ابن تيميه " .
1365- چاپ مقاله با عنوان " ملاحظاتي درباره سلسله بادوسپانيان طبرستان " در نشريه تحقيقات اسلامي .
1366- نگارش مقاله تحت عنوان " سازمان اداري ايران در زمان حکومت ايلخانيان " و چاپ در نشريه باستان شناسي و تاريخ .
- نگارش و چاپ مقاله در نشريه تحقيقات اسلامي با عنوان " بداء در کلام اسلامي و ملاحظاتي تازه در حل آن " .
- درج مقاله در نامواره دکتر محمود افشار با نام " سخني درباره منشات قائم مقام " .
- ترجمه مقاله از زبان آلماني با عنوان " ديوانگان در آثار عطار " نوشته هلموت ريتر و چاپ در نشريه معارف .
1367- درج مقاله تحت عنوان " پارادوکس هاي نظام " در نشريه تحقيقات اسلامي .
1368- تاليف کتاب در مورد شرح مشکلات ديوان حافظ با نام " آئينه جام " .
- چاپ مقاله در کتاب سخن با نام " لعبت بازي، بازي خيال، شب بازي " .
1369- نگارش مقاله تحت عنوان " نکاتي درباره مقنع " .
1370- تاليف کتاب با نام " سيره رسول الله ( ص ) " .
- چاپ مقاله در نشريه ايران نامه با نام " نگاهي تازه به مقدمه شاهنامه " .
- چاپ مقاله در يادنامه مهدي اخوان ثالث با نام " در سوگ اميد " .
- تصحيح، تحشيه و نوشتن مقدمه بر کتاب " الصيدنه في الطب " نوشته ابوريحان بيروني .
- ترجمه مقاله از زبان آلماني با عنوان " ايرانيان و عربها " نوشته تئودور نولدکه و چاپ در نشريه آينده .
1371- نگارش و چاپ مقاله با عنوان " برهان " در نشريه تحقيقات اسلامي .
- درج مقاله در روزنامه همشهري با عنوان " زمينه هاي تاريخي و اجتماعي بعثت " .
- درج مقاله با عنوان " مرد دو هزار و پانصد ساله " در کتاب سخن .
- درج مقاله با عنوان " مصالح ايران که به ميدان مي آمد شعوبيه محض جلوه مي کرد " در کتاب سخن .
- نگارش مقدمه بر ديوان آقاسي .
1372- نگارش و چاپ مقاله در نشريه هستي با عنوان " پاسخ، نظرخواهي درباره فرهنگ گذشته و نيازهاي امروز " .
- چاپ مقاله در دنياي سخن با عنوان " پرچمدار فرهنگ ملي ايران در گذشت " .
1373- تهذيب و تلخيص کتاب " روضه الصفا " نوشته محمدبن خاوند شاه بلخي .
- چاپ مقاله در نشريه تاريخ و فرهنگ معاصر با عنوان " تاريخ نگاري در ايران " .
- روز 14 بهمن در سن 75 سالگي جان به جان آفرين تسليم و نقاب در خاک کشيد .
استاد زرياب خويي از سال 1360 با دايره المعارف ها و بنياد هاي گوناگون همکاري مستمر داشتند که حاصل آن مقالات علمی متعدد بوده است.
نویسنده وبلاگ :