پدرش سيد ابراهيم از شاگردان ميرزا جهانگيرخان قشقايي، آخوند کاشي و ميرزا عبدالجواد شهشهاني (استاد نجوم و رياضي) بود. مادر استاد محيط، فاطمه بيگم از احفاد قاضي محمد طباطبايي، از علماي اواخر صفويه بود.
محيط طباطبايي در مکتب ملاعلي فرزند حاج حسن که مرد فاضل و وارسته اي بود، آغاز به تحصيل کرد و مقدمات علوم حوزوي را از محضر پدر و برخي علماي زواره فرا گرفت. از سال 1293 وي تحصيل منظم را ترک نمود و در امور کشاورزي به خانواده اش کمک کرد.
محيط طباطبايي در اغلب کنگره هاي مهم ادبي همچون هزاره فردوسي، خواجه نصير طوسي، ناصرخسرو، دقيقي، خواجه رشيدالدين فضل الله همداني، شاهنامه، ايران شناسي، خليج فارس و از جمله در سومين دوره کنگره تحقيقات ايراني با شور و شوق و ميل باطني شرکت کرد و به مناسبت مقام علمي و موقعيت فرهنگي اجتماعي غالباً عضو کميته مشورتي بود.
محيط در کنگره بين المللي خاورشناسان، عضو هيات اعزامي ايران به پاريس بود. از سوي سنديکاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات، در سال 1355 (ه.ش) به پاس خدمات علمي استاد محيط طباطبايي مجلس بزرگداشتي برگزار شد که طي آن ضمن تجليل از مقام علمي ايشان، کتاب (محيط ادب) که شامل مقالاتي از مشاهير معاصر بود به کوشش دکتر سيد جعفر شهيدي، حبيب يغمايي، باستاني پاريزي و ايرج افشار به طبع رسيد و به ايشان تقديم گرديد.
سالشمار زندگي استاد محيط طباطبايي:
1281- تولد در 22 خردادماه، آبادي گزلا از توابع شهرستان زواره .
1287- شروع به تحصيل در مکتبخانه حاج حسن و مدرسه لطفعلي خان ترشيزي در شهر زواره و ادامه تا سال 1293 .
1293- ترک تحصيل بمنظور کمک به خانواده در امور کشاورزي .
- عزيمت به اصفهان براي فراگيري علوم جديد .
- فراگيري علوم و دانش طبيعي و آشنايي با زبان فرانسه .
- بازگشت به زواره پس از چهار ماه .
1297- از دست دادن مادرش در سن 16 سالگي .
1299- ادامه تحصيل در مدرسه کاسه گران تا سال 1300 .
1300- بازگشت به اصفهان براي تحصيل در رشته پزشکي .
- بازگشت مجدد به زواره و انصراف از تحصيل در رشته پزشکي .
1301- اشتغال بکار در مدرسه نوبنياد زواره .
- شروع به تدريس برخي دروس مدرسه ابتدايي سادات .
- شروع به آموختن زبان انگليسي نزد مرحوم اسدالله کاوه زاده .
1302- اواخر فروردين ماه، عظيمت به تهران براي ادامه تحصيل در دارالفنون و پرداختن به روزنامه نگاري .
- چاپ اولين سروده اش در باره محرم الحرام و عاشورا با تخلص " بقا ".
1303- شروع به تحصيل دوره سه ساله ادبي در مدرسه قاجاريه .
1305- استخدام قراردادي در وزارت معارف .
- اعزام به خوزستان از طرف وزارت معارف براي امر تعليم و تربيت .
- تاسيس مدرسه در اهواز به اتفاق چهار نفر از دوستانش و اشتغال به تدريس تا سال 1306 .
1306- اتمام دوره ادبي مدرسه دارلفنون و اخذ ديپلم ادبي .
1307- اشتغال بعنوان نماينده وزارت معارف در خرمشهر تا سال 1308 .
- اشتغال بعنوان رياست دبيرستان شرف خرمشهر .
- اجابت مکرر دعوت وزارت فرهنگ بمنظور اصلاح و اعمال تغيير برنامه مدارس .
1309- بازگشت به تهران و تدريس در دبيرستانهاي دارلفنون، ايرانشهر، مدرسه نظام و دانشسراي مقدماتي در رشته تاريخ و جغرافيا تا سال 1320.
- تصميم به تدوين و چاپ کتابي با عنوان " دانش و دانشوران " .( مطالب اين کتاب شامل مجموعه مقالاتي است که گرد آوري شده ليکن تا کنون به چاپ نرسيده است ) .
- چاپ سلسله مقالات در خصوص زندگي، انديشه و آثار زکرياي رازي با عنوان " شرح حال محمد زکرياي رازي " .
1310- پذيرفتن مديريت دبيرستانهاي شرف و پانزده بهمن .
1311- انتشار کتابي شامل شرح حال تاگور با عنوان " تاگور، شاعر و فيلسوف هندي " .
- نگارش مقدمه بر کتاب "بهارستان" اثر نورالدين عبدالرحمان جامي .
1312- انتشار مجموعه مقالات چاپ شده در روزنامه شفق در قالب کتاب با عنوان " تاريخچه اعزام محصل به اروپا " .
1313- ايراد سخنراني در جشن هزاره فردوسي و اثبات شيعه بودن فردوسي عليرغم ناخوشنودي زمامداران .
- نگارش مقدمه بر ترجمه کتاب " سه يار دبستاني " اثر هانري ماکفال .
- انتشار مجموعه مقالات پيوسته در نشريه شفق با نام " تاريخچه دارالفنون " .
- عضويت در کنگره هزاره فردوسي .
1315- انتشار کتاب درسي دو جلدي براي دبيرستانها با نام " جغرافياي نو " .
1317- منع از تدريس توسط وزارت معارف و پيشنهاد مديريت مجله " تعليم و تربيت " به وي .
- انتشار 19 شماره مجله با سمت مدير مسئول تا سال 1319 .
- تغيير نام نشريه از اولين شماره به عنوان مجله " آموزش و پرورش ".
- نگارش مقدمه بر کتاب بوستان سعدي با نام " زندگاني سعدي " .
1320- پذيرفتن مسئوليت مجله موسيقي و انتشار چهار شماره از آن .
- تدريس در هنرستان عالي موسيقي .
1321- اشتغال بمدت 7 سال بعنوان دبير دبيرستانهاي تهران و گاها بازرس فني .
- آغاز همکاري با روزنامه پارس به مديريت فضل الله شرقي .
- شهريور ماه، انتشار اولين مجله خود با نام " محيط " در 64 صفحه .
- تعطيلي مجله محيط به دستور قوام السلطنه بهمراه ديگر نشريات .
- درج مقاله با عنوان " صاحب يخچاليه " در کتاب تذکره يخچاليه .
1325- آغاز آشنايي با دکتر عباس زرياب خويي در کتابخانه مجلس شوراي ملي .
1326- تحقيق و نگارش مقالاتي در خصوص نقش مبارزاتي سيد جمالدين اسد آبادي و چاپ در شماره 11 مجله محيط .
1327- انتشار آثار ميرزا ملکم خان .
1328- انتقال از وزارت فرهنگ به وزارت امور خارجه .
- درج مقاله در کتاب علامه قزويني با عنوان " در ماتم محمد قزويني "
- انتصاب بعنوان رايزن فرهنگي در سفارت کبراي ايران در دهلي نو .
- انتشار مجدد مجله محيط .
1329- ايراد سخنراني در بغداد بزبان عربي در اولين کنگره ابن سينا با موضوع " تولد ابن سينا " .
1330- بازگشت از دهلي نو و عزيمت به عراق بعنوان رايزن فرهنگي سفارت ايران .
1334- بازگشت مجدد به ايران پس از اشتغال و اقامت چهار ساله در کشورهاي عراق، سوريه و لبنان بعنوان رايزن فرهنگي .
- انتقال مجدد به وزارت فرهنگ به درخواست خودش .
- انتصاب بعنوان بازرس وزارت در کميسيون مطالعه و بررسي انتقادات رسيده .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " آوارگان فلسطين " .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " سياست روسيه در موضوع فلسطين " .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " در ماوراء اردن چه مي گذرد " .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " فلسطين در نيويورک " .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " راهي که اردن انتخاب کرده است " .
- چاپ مقاله در روزنامه آتش با عنوان " قضيه بغرنج فلسطين " .
1337- پيشنهاد دولت براي اعزام به افغانستان بعنوان رايزن فرهنگي .
- بازنشسته شدن از وزارت آموزش و پرورش .
1338- پذيرفتن مسئوليت برنامه هاي مرزهاي دانش راديو ايران تا سال 1358.
1341- چاپ مقاله در روزنامه کيهان با عنوان " فلسطين مسئله اي اسلامي نه عربي " .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " هنوز آوارگان اميدوارند " .
1342- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " آوارگان عرب فلسطين " .
- انتشار مقاله در کتاب خليج فارس با عنوان " سرزمين بحرين " .
1345- تصحيح و مقدمه بر ديوان مجمر زواره اي .
1346- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " فلسطين در تاريخ جهان " .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " آوارگان عرب " .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " بيت المقدس " .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " بيت المقدس در دوره اسلامي " .
1347- عدم پذيرش دعوت دکتر فضل الله ( رئيس وقت دانشگاه تهران ) براي تدريس درس تاريخ در دانشکده ادبيات .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " حل مشکل فلسطين " .
1348- شروع به ارزيابي و بررسي کتابهاي خطي کتابخانه مجلس شورا تا سال 1371.
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " تشکيل حکومت مستقل فلسطين " .
- چاپ مقاله در مجله تهران مصور با عنوان " بيت المقدس است يا اورشليم " .
1350- ايراد سخنراني در مجامع و جلسات ادبي در کتابخانه مرکزي و مرکز اسناد دانشگاه تهران به دعوت دکتر مهدي محقق بمدت 8 سال .
- انتشار کتاب حاوي مجموعه مقالات چاپ شده در مطبوعات با نام " نقش سيد جمالدين اسد آبادي در بيداري مشرق زمين " .
1351- چاپ کتاب با موضوعاتي از صدر اسلام تا آغاز مشروطيت با عنوان " دادگستري در ايران " .
- چاپ مقاله در روزنامه اطلاعات با عنوان " اردن و فلسطين يا اردن و سوريه " .
1352- انتشار سلسله مقالات در ماهنامه گوهر با نام " تاريخ بابيه " .
1354- اجابت دعوت دکتر صدرالدين الهي ( سرپرست دانشکده ارتباطات ) براي تدريس تاريخ مطبوعات از زمان محمد شاه قاجار تا آغاز دوران پهلوي .
- چاپ کتابي حاوي سلسله خطابه هايي در قالب تدريس تاريخ مطبوعات ايران از زمان محمد شاه تا آغاز حکومت پهلوي با نام " تاريخ تحليلي مطبوعات ايران " .
- تحرير و تدوين جزوه درسي با عنوان تاريخ مطبوعات ايران براي دانشجويان .
1355- دريافت مدرک دکتراي افتخاري، اعطايي از طرف دانشگاه ملي ايران ( دانشگاه شهيد بهشتي ) .
- برگزاري مراسم بزرگداشت و تجليل از خدمات علمي ايشان از سوي سنديکاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات .
1356- چاپ کتاب با نام " فرهنگ اسلامي " .
1357- کسب جايزه " مجموع تحقيقات و خدمات و آثار يک محقق در طول عمر " از انجمن آثار ملي .
1359- حضور دوباره در کنگره ابن سينا و ايراد سخنراني .
1361- از دست دادن پدرش سيد ابراهيم .
1362- ايراد سخنراني در کنگره خوارزمي .
1366- پذيرفتن دعوت دانشگاه آزاد اسلامي تهران بمنظور ايراد خطابه براي دانشجويان رشته تاريخ راجع به نظام حکومت در ايران بعد از اسلام .
1367- انتشار مجموعه گفتارها و نوشته ها طي سالهاي 1317 تا 1321 با عنوان " آنچه در باره حافظ بايد دانست " .
- انتشار کتاب حاوي دوازده گفتار براي دانشجويان رشته تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي با نام " تطور حکومت در ايران بعد از اسلام " .
1369- انتخاب به عنوان عضو فرهنگستان زبان و ادب ايران بمنظور قدرشناسي نسبت به مقام علمي و ادبي ايشان .
- چاپ دوم ديوان حافظ به تصحيح و مقدمه وي و به خط محمد علي سبزه کار و با تذهيب مجيد طريقتي .
1370- چاپ کتاب شامل 28 مقاله با عنوان " فردوسي و شاهنامه " .
- انتشار کتاب مجموعه مقالات و گفتارها با عنوان " خيامي يا خيام " .
- فوت، سه شنبه 27 مرداد ماه در آستانه نود سالگي.
استاد محيط پيش از مرگ بر اثر زمينخوردگي دچار عفونت پا شد. يک ماه بيمار و بستري بود. کمي بعد به علت بروز اختلالات در ناحيهي قلب در بيمارستان بستري شد. مدتي بعد دچار خونريزي گوارشي گرديد و بالاخره در بعد از ظهر سهشنبه بيست و هفتم مرداد 1370 بدرود حيات گفت. پيکر او، طبق وصيت استاد به برج طغرل در نزديکي ابنبابويه در شهر ري انتقال و به خاک سپرده شد.دکتر «عباس زریاب خوئی» خاطرهای را بدین شرح از او نقل میکند:
**************************************************
«من با مرحوم «محیط طباطبائی» در سال 1325 خورشیدی، سالی که به کتابخانهی مجلس شورای ملی راه یافتم، آشنا شدم. این آشنایی ما از نزدیک صورت گرفته بود اما مدتها بود که او را دورادور، از راه مقالات متعدد ادبی و تاریخیش میشناختم. محیط کتابخانهی مجلس شورای ملی در آن زمان، محیطی معنوی و باصفا بود.
اتاق کارمندان کتابخانه که اتاقی وسیع بود مستقیماً به اتاق یا سالن زیبا و باشکوه مطالعه مربوط میشد. مراجعهکنندگان عادی به سالن مطالعه میرفتند و برگههای کتابهای چاپی را بررسی میکردند و کتاب درخواستی خود را از کتابداران میخواستند اما مراجعهکنندگانی که افراد دانشمند و برجستهی کشور بودند در اتاق کارمندان مینشستند و از ایشان با چایی و گاهی قلیان پذیرایی میشد.
این افراد بیشتر برای کتابهای خطی نفیس به کتابخانه میآمدند.آقایان «فروزانفر»، «جلال همائی»، «ذبیح بهروز»، «پورداود»، «محیط طباطبائی» و «اقبال آشتیانی» از مراجعهکنندگان دائمی کتابخانه بودند. در این میان «محیط طباطبائی»، «ذبیح بهروز» و «همائی» بیشتر از دیگران مراجعه میکردند. در آنجا بحثهای مهمی در باب ادب و فرهنگ وتاریخ درمیگرفت که برای مبتدیانی مانند من بسیار مفید بود.
حافظهی نیرومند او مخزنی بود آکنده از معلومات و اطلاعات بسیار وسیع و گرانبها در تاریخ، ادب و فرهنگ ایران و اقوام مجاور. اطلاعات او در مورد تاریخ قاجار و نیز رویدادهای زمان معاصر، شرح حال رجال سیاسی و ادبی، سوابق اخلاقی، اجتماعی و سیاسی آنان بسیار چشمگیر بود. اینگونه اطلاعات در بارهی رجال معاصر و قریب به زمان ما در آن دوران، در کمتر کتاب یا مجموعهای دیده میشد و یا اصلاً دیده نمیشد. جوانانی مانند ما، رجال زمان خود را بهدرستی نمیشناختند»
در کتابخانههای شهر هم معمولاً با بزرگان دیگری چون مرحوم «ملکالشعرای بهار»، «رشید یاسمی»، «احمد بهمنیار» و استاد «همایی» مینشست و صحبت میکرد.
این آسان نیست که یک نفر بیش از هفتاد سال غرق در مطالعه و تحقیق باشد. استاد «محیط» بیش از هزار رساله و مقالهی علمی، ادبی، انتقادی و تحقیقی دارد. در دهها کنفرانس و سمینار و کنگرهی علمی و تحقیقی، در خارج و داخل شرکت کرده بود. انتشار مقالات تحقیقی او در مجلهی «ارمغان»، «مهر» و «تعلیم و تربیت»، استاد محیط را، پژوهشگری پُرمایه، جامع و شایستهی نام خویش نشان داد.
یادش گرامی باد
عباس زرياب خويي 
محمد جواد مشكور
نویسنده وبلاگ :